Izraeli ditë më parë ka nisur bombardimet e disa caqeve specifike të Iranit, me pretekstin se zhvillimi i kapaciteteve nukleare nga ky shtet përbën rrezik jo vetëm për Izraelin, por për të gjithë botën.Por çfarë dihet për kapacitetet bërthamore të Iranit dhe veçanërisht centralin bërthamor Fordow të Iranit, që është i ndërtuar brenda një mali dhe i siguruar që të mos dëmtohet as nga raketa që dëmtojnë bunkerët?
CNN ka publikuar një artikull të gjatë lidhur me këtë central, në të cilin të çojnë pesë tunele e të cilat futen në një grup malesh. Ky kompleks sekret i cili ruhet me tepër kujdes, është ndërtuar pranë qytetit të Qomit dhe gjithmonë ka pasur spekulime rreth natyrë dhe madhësisë së tij të vërtetë, që kur për të u fol publikisht në vitin 2009.
Një pjesë e asaj që dihet për të vjen nga një sasi e madhe dokumentesh iraniane të marra vite më parë nga inteligjenca izraelite. Salla kryesore e kësaj hapësire shkon nga 80 deri 90 metra nën tokë, hapësirë kjo e sigurt nga çdo bombë ajrore që dihet se Izraeli ka në pronësi, gjë që e bën të pamundur shkatërrimin e këtij objekti nga ajri, shkruan CNN, transmeton Express.
Ndërsa udhëheqja e Iranit është e tronditur nga një seri sulmesh shkatërruese izraelite , disa analistë thonë se është ky vend në Fordow ku Irani mund të nxitojë të shndërrojë rezervat e uraniumit të pasuruar në një bombë bërthamore.
Izraeli e ka shënjestruar objektin ditët e fundit, por, sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA), deri më tani ose nuk ka qenë i gatshëm – ose nuk ka qenë në gjendje – ta dëmtojë atë.
Teherani prej kohësh ka pohuar se objektivat e programit të tij bërthamor janë paqësore, por Fordow ka qenë në qendër të shqetësimit lidhur me ambiciet e Iranit.
“Madhësia dhe konfigurimi i këtij objekti është i papajtueshëm me një program paqësor”, kishte deklaruar presidenti i atëhershëm i SHBA-së, Barack Obama, në vitin 2009, ndërsa ai, së bashku me presidentin e atëhershëm francez, Nicolas Sarkozy, dhe kryeministrin britanik, Gordon Brown, i zbuluan botës ekzistencën e Fordow-t.
Vetëm disa ditë para njoftimit, iranianët, me sa duket duke ditur se agjencitë perëndimore kishin mësuar për impiantin, i thanë IAEA-s dëshirën e tyre për të ndërtuar një impiant të ri për pasurimin e karburantit. Në atë kohë, ndërtimi në Fordow kishte filluar prej vitesh.
Teherani kishte kundërshtuar akuzat, por dënimi edhe nga aleati Rusia dhe shqetësimet nga Kina i lanë pak hapësirë për të manovruar.
Ndërtimi kishte nisur në fillim të viteve 2000
SHBA-të dhe aleatët e tyre nuk kanë dhënë shumë detaje se kur filloi ndërtimi i Fordow, por imazhet satelitore historike të disponueshme publikisht tregojnë punime në vend që nga viti 2004, me fotografi që zbulojnë dy struktura katrore të bardha aty ku ndodhen hyrjet e tunelit sot. IAEA thotë se ka imazhe shtesë që tregojnë ndërtime që nga viti 2002.
“Fordow është në fakt një projekt që filloi gjatë asaj që ne e quajmë programi i armëve bërthamore të rrëzimit të fillimit të viteve 2000”, kishte deklaruar David Albright, kreu i Institutit për Shkencë dhe Siguri Ndërkombëtare (ISIS) me seli në Uashington, një institucion jopartiak i dedikuar për ndalimin e përhapjes së armëve bërthamore.
Një imazh satelitor i uzinës së pasurimit të karburantit Fordow në Iran, siç ishte në vitin 2004. Maxar Technologies
“Ideja ishte që ata (iranianët) të prodhonin uranium të gradës së armëve në atë uzinë dhe të merrnin uranium të pasuruar dobët nga programi bërthamor civil në Iran.”
Në vitin 2009, një strukturë e madhe mbështetëse e jashtme ishte ndërtuar plotësisht dhe gërmimet ishin duke vazhduar për atë që ekspertët besojnë se është një bosht ventilimi, thelbësor për të lejuar qarkullimin e ajrit në objekt. Ky bosht u fsheh dhe u kamuflua më vonë, tregojnë edhe imazhe më të fundit.
Teherani i shpjegoi IAEA-s në një letër të datës tetor 2009 se vendimi për të ndërtuar objektin nëntokësor ishte rezultat i “kërcënimeve për sulme ushtarake kundër Iranit”, duke shtuar se Fordow do të shërbente si një emergjencë për uzinën aty pranë në Natanz, e cila, sipas pretendimit të Teheranit, “ishte ndër objektivat e kërcënuara me sulme ushtarake”. Irani i tha IAEA-s se objekti mund të strehojë deri në 3,000 centrifuga.
Një imazh satelitor i bërë më 14 qershor 2025, nuk tregon dëme të dukshme pas sulmeve të Izraelit të premten. Maxar Technologies
Marrëveshja bërthamore dhe akuzat izraelite
Rreziqet e paraqitura nga Fordow u zbutën kryesisht si rezultat i Planit të Përbashkët Gjithëpërfshirës të Veprimit (JCPOA), i ashtuquajturi “marrëveshje bërthamore me Iranin”, që kërkonte që Irani të hiqte dy të tretat e centrifugave brenda objektit, së bashku me të gjithë materialin bërthamor, pasi objektit iu ndalua çdo punë e tillë.
Ky proces u përmbys ngadalë kur Presidenti i SHBA-së Donald Trump u tërhoq nga marrëveshja në vitin 2018.
Detaje të mëtejshme rreth objektit u bënë publike nga kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu në vitin 2018, pasi shërbimet e inteligjencës së vendit të tij sekuestruan më shumë se 55,000 dokumente nga ajo që Izraeli e quajti “arkivi atomik” i Iranit.
Midis dokumenteve ishin skica të detajuara të Fordow dhe informacione mbi objektivat e tij: Të prodhonte uranium të përshtatshëm për armë, si pjesë e programit të armëve bërthamore të Iranit, për të paktën një ose dy armë bërthamore në vit.
“Nuk kemi parë kurrë ndonjë mospërputhje”, tha Albright, e cila i ka shqyrtuar dokumentet, për përpjekjen e Iranit për të zhvilluar armë bërthamore. “Janë qindra mijëra faqe. Dua të them, thjesht nuk mund të shpikësh kaq shumë gjëra. Nuk mendoj se dikush e kundërshton këtë dhe kjo është ndoshta arsyeja pse ekziston një rezolutë e Bordit të Guvernatorëve (IAEA) kundër Iranit.”
Në atë kohë, zëvendësministri i atëhershëm i Jashtëm iranian, Abbas Araghchi, i quajti zbulimet dhe komentet e Netanyahut “fëminore” dhe “qesharake”. Sekretari i atëhershëm i Shtetit i SHBA-së, Mike Pompeo, tha se SHBA-të e kishin ditur materialin “për një kohë” dhe besonin se dokumentet ishin autentike.
Një imazh satelitor nga kompania e imazheve hapësinore Maxar Technologies e bërë më 14 qershor nuk tregon dëme të dukshme në objektet në Fordow, një nga tre objektet bërthamore të synuara nga Izraeli në sulmet e tij ndaj Iranit.
I mbrojtur edhe nga bombat më të mëdha
Raportet e fundit të IAEA-s sugjeruan se Irani kishte rritur prodhimin e uraniumit të pasuruar në një nivel prej 60% në impiantin Fordow, i cili, sipas ekspertëve dhe IAEA-s, tani përmban 2,700 centrifuga.
“Rritja e ndjeshme e prodhimit dhe akumulimit të uraniumit të pasuruar shumë nga Irani, i vetmi shtet jo-bërthamor që prodhon material të tillë bërthamor, është shqetësuese”, tha IAEA në një raport më 31 maj.
“Një nga gjërat që rriti tensionin ishte se ata nuk kishin asnjë arsye për ta bërë këtë, përveçse të ishin në gjendje të bënin hapin tjetër dhe ta shndërronin atë në uranium të klasit të armëve”, tha Albright.
“U interpretua sikur po përgatiteshin për ta bërë këtë nëse vendosnin. Dhe nëse je 60%, mund ta shndërrosh shumë shpejt në uranium të përshtatshëm për armë”, shtoi ai.
Sipas organizatës kërkimore ISIS, “Irani mund ta shndërrojë stokun e tij aktual të uraniumit të pasuruar 60 për qind në 233 kg uranium të gradës së armëve brenda tre javësh në Uzinën e Pasurimit të Karburantit Fordow”, të mjaftueshëm për nëntë armë bërthamore.
Kjo është arsyeja pse Fordow është një fokus kryesor i përpjekjeve të Izraelit për të degraduar dhe shkatërruar programin bërthamor të Iranit. Por a është kjo e realizueshme?
SHBA-të janë i vetmi vend që zotëron llojin e bombës së nevojshme për të goditur centralin bërthamor Fordow të Iranit, tha ambasadori i Izraelit në SHBA, Yechiel Leiter, në një intervistë me Merit TV të hënën.
“Që Fordow të shkatërrohet nga një bombë nga qielli, i vetmi vend në botë që e ka atë bombë janë Shtetet e Bashkuara. Dhe ky është një vendim që Shtetet e Bashkuara duhet ta marrin, pavarësisht nëse zgjedhin apo jo ta ndjekin atë kurs”, tha Leiter. Por, shtoi ai, kjo nuk ishte e vetmja mundësi: “Ka mënyra të tjera për t’u marrë me Fordow.”
Shkatërrimi i Fordow nga ajri do të ishte pothuajse i pamundur për Izraelin, sipas një raporti të marsit nga grupi i ekspertëve të Institutit Mbretëror të Shërbimeve të Bashkuara (RUSI) me seli në Mbretërinë e Bashkuar dhe do të kërkonte fuqi zjarri dhe ndihmë të konsiderueshme nga Shtetet e Bashkuara, shkruan CNN, trasnmeton Express.
Sipas raportit të RUSI-t, nuk do të ishte i arritshëm as nga bombat masive depërtuese të municioneve GBU-57 të SHBA-së, të cilat arrijnë vetëm rreth 60 metra thellësi. Dhe GBU-57 mund të transportohet vetëm nga bombarduesit e fshehtë B-2 të Forcave Ajrore të SHBA-së, diçka që Izraeli nuk e ka – edhe nëse SHBA-të do t’i jepnin bombat.
“Edhe GBU-57/B ka të ngjarë të kërkojë impakte të shumëfishta në të njëjtën pikë synimi për të pasur një shans të mirë për të depërtuar në objekt”, thuhet në raport.
Analistë të tjerë pajtohen, duke thënë se nëse SHBA-të do të përpiqeshin të godisnin Fordow-n, kjo ndoshta nuk do të mund të bëhej me një bombë të vetme.
“Do të mbështetesha në sulme të përsëritura kundër Fordow”, ka deklaruar analisti ushtarak i CNN, Cedric Leighton, një ish-kolonel i Forcave Ajrore të SHBA-së.
Albright thotë se mund të ketë mënyra të tjera për të çaktivizuar Fordow-in.
“Izraeli ndoshta mund të shkatërrojë hyrjet e tuneleve shumë larg dhe sigurisht të shkatërrojë sistemin e ventilimit”, ka deklaruar ai.
“Nëse do të shkatërroheshin (tunelet) dhe furnizimi me energji elektrike, do të kalonin muaj para se ato të mund të funksiononin vërtet”, ka shtuar tutje.
Pavarësisht rolit të saj vendimtar në programin bërthamor të Iranit, Albright beson se Fordow është vetëm një pjesë tjetër e enigmës.
“Nëse e shkatërron, ky nuk është fundi i situatës, sepse pastaj kalon te kërcënimi tjetër, i cili është, sa centrifuga ka prodhuar Irani që nuk i ka vendosur në Fordow dhe Natanz? Dhe ku janë ato?” ka deklaruar ai.
“Mendoj se njerëzit e teprojnë me nevojën për ta shkatërruar atë duke ulur tavanet e tij, gjë që, duhet pranuar, ndoshta vetëm SHBA-të mund ta bëjnë.”
Teksti i përgatitur nga : Frederik Pleitgen, Kayla Williams dhe Gianluca Mezzofiore -CNN/Express/
“Irani po sulmon” – sërish raketa drejt Izraelit, sirenat dëgjohen përkohësisht në gjithë vendin
